Էդգար Ալան Պո | Խերեսի տակառը

Ֆորտունատոյի բյուրավոր վիրավորանքներին դիմանում էի, որքան կարողանում էի, բայց երբ հանդգնեց անպատվել ինձ, երդվեցի վրեժ լուծել: Դուք, որ այդքան քաջածանոթ եք իմ հոգու բնույթին, համենայն դեպս չեք ենթադրի, թե բարձրաձայն սպառնացի նրան: Վրեժս ցանկանում էի լուծել հանգամանորեն պատրաստվելուց հետո: Սա որոշակիորեն վճռված հարց էր և հենց այդ որոշակիությունը, որով վճիռն ընդունվել էր, բացառում էր վտանգի գաղափարը: Ես ոչ միայն պետք է պատժեի, այլև պատժեի առանց պատժվելու: Վատությունը անհատույց է մնում, եթե վրեժ լուծողին պատիժն է վրա հասնում: Հավասարապես անհատույց է, երբ վրեժ լուծողին չի հաջողվում իրեն վիրավորողին զգացնել տալ, որ ինքը վրեժ է լուծում:

Անհրաժեշտ է հասկանալ, որ ո՛չ խոսքով և ո՛չ էլ արարքով առիթ չէի տվել Ֆորտունատոյին կասկածելու իմ բարյացականությունը: Ես շարունակում էի ժպտալ նրա երեսին սովորությանս համաձայն, և նա չէր գիտակցում, որ իմ ժպիտն այժմ նրա զոհաբերվելու մտքի վրա էր:

Նա մի թույլ կողմ ուներ, այս Ֆորտունատոն, չնայած այլ տեսակետներից մի մարդ էր, որը հարգանք, նույնիսկ վախ էր ներշնչում: Հպարտանում էր, որ ինքը գինու գիտակ է: Քիչ իտալացիներ են իսկապես հմուտ գիտակ: Մեծ մասամբ նրանք խանդավառվում են ժամանակին և առիթին հարմարվելու՝ բրիտանական և ավստրիական միլիոնատերերին իրենց ցանցը գցելու համար: Նկարչության և գոհարեղենի գործում Ֆորտունատոն իր հայրենակիցների հարցում իրոք մասնագետ էր: Այս գործում ես նրանից էապես չէի տարբերվում: Ինքս իտալական գինիները շատ լավ ճանաչում էի և հնարավորության դեպքում գնում էի մեծ քանակությամբ:

Բարեկենդանի տոնահանդեսի խելահեղ պահին էր, երբ մի երեկո մթնշաղին հանդիպեցի իմ ընկերոջը: Նա ինձ ողջունեց անսովոր ջերմությամբ, որովհետև շատ էր խմել: Խեղկատակի հանդերձով էր. կիսազոլավոր հագուստը պիրկ գրկել էր մարմինը, գլխին դրել էր զանգակավոր կոնաձև գլխարկ: Այնքան ուրախացա տեսնելով նրան, որ ինձ թվաց, թե չեմ կշտանա նրա ձեռքը սեղմելուց:

Ես ասացի.

- Իմ սիրելի Ֆորտունատո, բախտս բերեց, որ քեզ հանդիպեցի: Ի՜նչ հիանալի տեսք ունես այսօր: Իսկ ես տակառ եմ ձեռք բերել, որը իբրև թե խերեսի է, բայց կասկածներ ունեմ:

- Ինչպե՞ս թե,- ասաց նա,- Խերեսի տակա՞ռ: Անհնար է: Այն էլ բարեկենդանի ամենաթեժ պահի՞ն:

- Կասկածներ ունեմ,- պատասխանեցի: - Եվ այնքան հիմար գտնվեցի, որ վճարեցի Խերեսի լրիվ գինը, առանց հետդ խորհրդակցելու: Քեզ չկարողացա գտնել և վախեցա շահավետ գործարքը ձեռքիցս բաց թողնել:

- Խերեսի՜:

- Կասկածներ ունեմ:

- Խերեսի՜:

- Եվ պետք է համոզվեմ:

- Խերեսի՜:

- Քանզի դու զբաղված ես, կգնամ Լուչեսիի մոտ: Նրա նման հարցին քննադատաբար մոտեցող չկա: Նա ինձ կասի…

- Լուչեսին չի կարող Խերեսի տակառը Շերրիից տարբերել:

- Իսկ որոշ հիմարներ էլ ասում են, թե դուք նույն ճաշակն ունեք:

- Արի, գնացինք:

- Ո՞ւր:

- Քո մառանը:

- Դե, ոչ, ընկեր իմ, չեմ կարող չարաշահել քո բարությունը: Ես զգում եմ, որ դու ժամադրված ես: Լուչեսին…

- Ամենևին էլ ժամադրված չեմ, արի՛:

- Դե ոչ, ընկեր իմ, ոչ թե ժամադրության պատճառով, այլ այն, որ տեսնում եմ, թե ինչ սարսափելի մրսած ես: Մառանը անտանելի խոնավ է, այն ամբողջովին բորակով է ներծծված:

- Միևնույն է, գնանք: Մրսածությունն առանձնապես մեծ բան չէ: Խերեսի՜, գլխիդ են կապել: Իսկ ինչ վերաբերում է Լուչեսին, նա չի կարող Շերրին Խերեսից տարբերել:

Այսպես խոսելով Ֆորտունատոն թևիցս ամուր բռնեց: Հագնելով սև մետաքսե դիմակ և թիկնոցի մեջ պինդ փաթափվելով, ես հանձնվեցի նրա կամքին, և նա ինձ արագ տարավ դեպի իմ պալատը:

Ծառաներից ոչ մեկը չկար: Նրանք փախել էին տնից՝ զվարճանալու բարեկենդանի պարահանդեսին: Ես նրանց ասել էի, որ մինչև առավոտ չեմ վերադառնա և խիստ կարգադրել տնից չհեռանալ: Սակայն լավ գիտեի, որ այս կարգադրությունը բավական էր, որ նրանք անմիջապես անհետանան, ոտքս տնից դուրս դնելուն պես:

Մոմակալներից երկու ջահ վերցրի, և մեկը Ֆորտունատոյին տալով գլխով նշան արեցի, ու մենք մի շարք սենյակների միջով անցանք դեպի դամբարան տանող կամարակապ միջանցքը: Երկար ոլորապտույտ սանդուղքով իջա, խնդրելով նրան զգույշ հետևել ինձ: Վերջապես տեղ հասանք և միասին կանգնեցինք Մոնթրեսորների գետնադամբարանների խոնավ հատակին:

Ընկերոջս քայլքը երերուն էր, գլխարկի զանգակները զնգզնգում էին ոտքը փոխելու հետ մեկտեղ:

- Իսկ ո՞ւր է տակառը,- հարցրեց նա:

- Դեռ պիտի գնանք,- ասացի,- բայց տեսնո՞ւմ ես անձավի պատերին պսպղացող սպիտակ ոստայնները:

Նա շրջվեց իմ կողմը և ուղիղ աչքերիս նայեց իր մշուշոտ ակնախոռոչներով, որոնցից հարբածություն էր ծորում:

- Բորա՞կն է,- վերջապես հարցրեց:

- Բորակն է,- պատասխանեցի: - Ինչքա՞ն ժամանակ է, որ զգում ես:

- Ըհը՛, ըհը՛, ըհը՛, ըհը ՛… ըհը՛, ըհը՛, ըհը՛… ըհը՛, ըհը՛, ըհը:

Խեղճ ընկերս մի քանի րոպե չկարողացավ խոսել:

- Դատարկ բան է,- ի վերջո ասաց:

- Արի ետ դառնանք,- վճռականություն կար իմ ձայնում: - Քո առողջությունը ավելի թանկ արժե: Դու հարուստ ես, հագնված, սիրված: Քեզանով հիանում են: Դու երջանիկ ես, ինչպես ես էի մի ժամանակ: Քո բացակայությունը կզգացվի: Ինձ համար այս գործն այնքան էլ կարևոր չէ: Ետ գնանք: Դու կհիվանդանաս, իսկ ես չեմ ուզում պատասխանատու լինել: Բացի դրանից, Լուչեսին կա…

- Բավական է,- ասաց նա: - Հազը դատարկ բան է, նա ինձ չի սպանի, հազից չեմ մեռնի:

- Իհարկե, իհարկե,- պատասխանեցի ես,- սակայն, իրոք, մտադրություն չունեի քեզ իզուր տեղը նեղություն տալու: Իսկ դու պետք է բոլոր տեսակի նախազգուշական միջոցներ ձեռք առնես: Այս Մեդոքի մի կումը մեզ կպաշտպանի խոնավությունից:

Գետնին դրված գինու շշերի երկար շարքից վերցրի մեկը և ջարդեցի բերանը:

- Խմիր,- ասացի՝ գինին նրան տալով:

Աչքերի շեղ, խորամանկ հայացքով նա շիշը բերանը տարավ: Մի պահ կանգ առավ և ինձ մտերմաբար գլխով արեց, որից գլխարկի զանգակները զնգզնգացին:

- Խմում եմ,-ասաց նա,- մեր շուրջը թաղված ննջեցյալների հոգու համար:

- Իսկ ես՝ քո երկար կյանքի համար:

Նա նորից բռնեց իմ թևից, և մենք առաջ շարժվեցինք:

- Այս դամբանը շատ ընդարձակ է:

- Մոնթրեսորները մեծ, բազմանդամ ընտանիք էին:

- Միշտ մոռանում եմ ձեր զինանշանը:

- Մի մարդկային հսկայական ոսկե ոտք կապուտակ դաշտում: Ոտքը ճզմում է պոչի վրա կանգնած օձին, որի ժանիքները խրված են կրունկի մեջ:

- Իսկ նշանաբա՞նը:

- Ոչ ոք ինձ չի կարող անպատիժ բարկացնել:

- Հիանալի է:

Գինին փայլում էր նրա աչքերում, իսկ զանգակները զնգզնգում էին: Իմ երևակայությունն էլ պայծառացավ Մեդոքի ազդեցությունից: Մենք անցել էինք կիտված ոսկորների, նեցուկների և տակառների պատնեշների միջով և հասել գետնադամբարանների ամենահեռու որմնախորշերը: Կրկին կանգ առա և այս անգամ համարձակվեցի բռնել Ֆորտունատոյի բազկից:

- Բորակը,- ասացի,- տեսնո՞ւմ ես, շատանում է: Մամուռի նման կախվել է դամանների վրա: Մենք գետի հունի տակն ենք: Խոնավության կաթիլները թափվում են ոսկերներրի մեջ: Արի վերադառնանք, քանի դեռ ուշ չէ: Քո հազը…

- Դատարկ բան է,- ասաց նա,- առաջ գնանք: Բայց նախ ինձ մի կում էլ Մեդոք տուր:

Ես ջարդեցի Դե Գրավի տափաշշի բերանը և նրան մեկնեցի: Մի շնչով դատարկեց պարունակությունը. նրա աչքերը կատաղի փայլատակեցին: Ապա ծիծաղեց և շիշը վեր նետեց ձեռքի մի շարժումով, որը ես չհասկացա:

Զարմանքով նրան նայեցի: Նա կրկնեց շարժումը՝ մի զավեշտական շարժում:

- Չե՞ս հասկանում,- ասաց նա:

- Ոչ,- պատասխանեցի:

- Ուրեմն դու երղբայրությունից չես:

- Ի՞նչ:

- Դու որմնադիր մասոններից չես:

- Այո, այո, ասացի,- որմնադիրներից եմ:

- Դո՞ւ, անհնար է: Որմնադի՞ր:

- Որմնադիր,- պատասխանեցի ես:

- Ապացույց ունե՞ս,- հարցրեց նա:

- Ահա,- և թիկնոցիս ծալքերի տակից մի ծեփիչ հանեցի:

- Կատակում ես,- բացականչեց նա, մի քանի քայլ ընկրկելով: - Բայց արի առաջ գնանք դեպի Խերեսի տակառը:

- Թող այդպես լինի,- գործիքը թիկնոցիս տակ դնելով կրկին առաջարկեցի նրան իմ թևը: Ծանրորեն հենվեց վրաս: Մենք շարունակեցինք մեր ուղին՝ փնտրելով Խերեսի տակառը: Անցանք մի շարք ցածր կամարների տակով, ցած իջանք, առաջ գնացինք և նորից իջնելով՝ հասանք ստորգետնյա մի խոր մատուռի, որի ներսի կեղտոտ օդից մեր ջահերը ավելի կարմրին էին տալիս, քան թե վառվում էին:

Մատուռի ամենահեռավոր ծայրում երևաց մեկ այլ՝ ավելի փոքր մատուռ: Այստեղ պատերի տակ շարված էին մարդկային մարմնի մնացորդներ՝ Փարիզի մեծ գետնադամբարանների ձևով կիտված մինչև գլխավերևի համարը: Այս ներքին մատուռի երեք կողմերը տակավին զարդարված էին այս կերպ: Չորրորդ կողմից ոսկորները ցած էին նետվել և խառնիխուռն թափված էին գետնին՝ մի կետում կազմելով որոշակի մեծության բլրակ: Ոսկորների տեղահանության հետևանքով բացված պատի մեջ մենք նկատեցինք ևս մեկ որմնախորշ՝ մոտ 4 ոտնաչափ խորության, 3 ոտնաչափ լայնության և 6 թե 7 ոտնաչափ բարձրության: Երևում է այն կառուցել էր ոչ թե որևէ հատուկ գործածության համար, այլ պարզապես կազմում էր գետնադամբարանների տանիքը պահող 2 հսկայական նեցուկների միջև ընկած տարածությունը, որը ետևի կողմից ծածկված էր դամբանները շրջափակող կարծր գրանիտե պատերից մեկով:

Ֆորտունոտոն իր թույլ ջահը բարձրացնելով իզուր էր ջանում հետազոտել որմնախորշի խորքը: Աղոտ լույսի տակ չկարողացանք տեսնել նրա խորությունը:

- Առաջ գնա,- ասացի ես,- սրա մեջ է Խերոսի տակառը: - Ինչ վերաբերում է Լուչեսսիին…

- Նա տգետի մեկն է,- ընդհատեց ընկերս, երերալով ոտքն առաջ դրեց, մինչ ես կրնկակոխ հետևցի նրան: Նա արագորեն հասավ որմնախորշին և տեսնելով, որ քարե պատը խանգարում է առաջ ընթանալուն, ապուշ կտրած կանգ առավ: Մի վայրկյան անց ես նրան արդեն գրանիտե պատին էի դեմ տվել: Քարի վրա, մոտ 2 ոտնաչափ իրարից հեռու, հորիզոնական դիրքով 2 երկաթե նիգ կար: Նրանցից մեկից մի կարճ շղթա էր կախված, իսկ մյուսից՝ փականք: Շղթան նրա մեջքին փաթափելով, ես անմիջապես կողպեցի: Նա այնպես էր ապշահար եղել, որ նույնիսկ չդիմադրեց: Բանալին կողպեքից հանելով, դուրս եկա որմնախորշից:

- Ձեռքդ պատին քսիր,- ասացի ես,- չես կարող բորակը չզգալ: Իրոք, շատ խոնավ է: Մեկ էլ աղաչում եմ, արի ետ դառնանք: Ո՛չ: Այդ դեպքում ստիպված եմ լքել քեզ: Բայց նախ պետք է ուժերիս ներածին չափ փոքր ուշադրություն ցուցաբերեմ քո նկատմամբ:

- Խերեսը,- բացականչեց ընկերս, ապշանքից դեռևս ուշքի չեկած:

- Ճշմարիտ է,- պատասխանեցի,- Խերեսը:

Այս խոսքերն ասելով, զբաղվեցի ոսկերների կույտով, որի մասին արդեն հիշատակել եմ: Դրանք մի կողմ նետելով, շուտով մի կույտ շինաքար և շաղախ բացեցի: Այս նյութերով և ծեփիչիս օգնությամբ սկսեցի եռանդուն կերպով պատել որմնախորշի մուտքը:

Շարվածքի առաջին շարքը հազիվ էի վերջացրել, երբ հասկացա, որ Ֆորտունատոն համարյա ամբողջովին սթափվել էր հարբածությունից: Դրա առաջին նշանն այն էր, որ որմնախորշի խորքից ցածր հեծեծանքի ձայն լսվեց: Դա հարբածի լաց չէր: Հետո տիրեց երկար, համառ լռություն: Շարեցի երկրորդ շարքը, հետո երրորդը և չորրորդը: Այդ ժամանակ շղթայի ուժգին թափահարում լսվեց: Աղմուկը տևեց մի քանի րոպե, որի ընթացքում ես դադարեցրի աշխատանքս և նստեցի ոսկորների կույտի վրա, որպեսզի շատ ավելի մեծ գոհունակությամբ կարողանայի ունկնդրել մինչև վերջ:

Երբ վերջապես շղթայի զրնգոցը դադարեց, վերստին ձեռքս առա ծեփիչը և անընմեջ վերջացրի հինգերորդ, վեցերորդ և յոթերորդ շարքերը: Պատն այժմ համարյա կրծքիս էր հասնում: Դարձյալ կանգ առա և ջահը շարվածքի վրա պահելով, մի քանի աղոտ ճառագայթ գցեցի ներսի կերպարանքի վրա:

Շղթայվածի կոկորդից անսպասելիորեն դուրս պոռթկացող բարձր սուր ճիչերը կարծես ինձ խոցելով ուժգնորեն ետ շպրտեցին: Մի կարճ ակնթարթ տատանվեցի… դողացի: Սուսերս պատյանից հանելով սկսեցի այս ու այն կողմ հարվածել որմնախորշի մթության մեջ, բայց վայրկենական մի միտք ինձ վստահություն ներշնչեց: Ձեռքս դնելով գետնադամբանների ամուր շինվածքի վրա, գոհունակություն զգացի: Կրկին մոտեցա պատին և պատասխանեցի ճիչերին այն մարդու, ով վայնասուն էր բարձրացրել: Ես արձագանքում էի, օգնում էի, գերազանցում էի նրան՝ ձայնի բարձրությամբ և ուժգնությամբ: Այսպես արեցի, և աղմկարարը լռեց:

Կեսգիշեր էր, և առաջադրանքս մոտենում էր վախճանին: Ես վերջացրել էի ութերորդ, իններորդ և տասներորդ շարքերը: Ավարտել էի վերջին տասնմեկերորդ շարքի մի մասը. միայն մեկ քար էր մնում տեղադրել և շաղախ քսել: Քարի ծանրությունից չարչարվելով, կիսով չափ դրեցի այն իր վերջնական հանգրվանում: Սակայն այժմ որմնախորշից մի ցածրաձայն ծիծաղ լսվեց, որից գլխիս մազերը ցից-ցից կանգնեցին: Դրան հետևեց մի տխուր ձայն, որը դժվարությամբ ճանաչեցի, որպես ազնիվ Ֆորտունատոյինը: Ձայնն ասաց.

- Հա՛, հա՛, հա՛, հա՛, իրոք որ լավ կատակ է, հիանալի պատմություն: Մենք դրա վրա շատ կծիծաղենք պալատում, հա՛, հա՛, հա՛:

- Խերես,- ասացի ես:

- Հա՛, հա՛, հա՛, այո Խերես: Բայց արդեն ուշ է, չէ՞: Հիմա մեզ սպասում են պալատում, չէ՞, տիկին Ֆորտունատոն և մյուսները: Արի գնանք:

- Այո, արի գնանք:

- Ի սեր Աստծո, Մոնթրեսոր:

- Այո, ի սեր Աստծո:

Սակայն իզուր էի ականջ դրել այս խոսքերի պատասխանին: Համբերությունս հատավ: Գոռացի:

- Ֆորտունա՛տո:

Պատասխան չկար: Նորից կանչեցի:

- Ֆորտունա՛տո:

Դարձյալ ոչ մի պատասխան: Պատի վրա մնացած անցքից ջահը ներս մտցրի և վայր գցեցի: Ի պատասխան միայն զանգակների զնգզնգոց լսվեց: Գետնադամբանների խոնավությունից սիրտս խառնեց: Շտապեցի ավարտել աշխատանքս: Ուժով իր տեղը հրեցի վերջին քարը և շաղախ քսեցի, վերջացրի: Նոր շարվածքի դեմ վերակառուցեցի ոսկորների նախկին պատվարը: Կես դար ոչ մի մահկանացու չի խանգարել նրանց հանգիստը:

Հանգստություն նրա ոսկորներին:

Թարգմանությունը անգլերենից՝ Արփիկ Լազարյան

Տես նաև Էդգար Ալան Պո Պատմվածքներ