Պիեռ Գամառա |Բալերով տիկինը

Մթնշաղը, լռությունը, թռչունների ճռվողյունն ու տերևների բույրը մնացել են հիշողությանս մեջ՝ մալախիտե քողով ու ոսկեզօծ շողերով պարուրված: Ես ոտնաթաթերիս վրա էի պարտեզ մտնում: Ինձ թվում էր, թե ավելի գեղեցիկ վայր գոյություն չունի: Հենց որ մի ճրթոց լսվեր, նրանք կնկատեին ինձ ու դուրս կանեին…Ովքե՞ր…Նրանք: Չգիտեի: Անկասկած, ինչ-որ մեկը, որն ապրում էր այդ պարտեզում, ծառերի մեջ կորած այդ տանը: Որևէ տիկին, ոգի կամ դղյակի փերի՝ ում կարող էի պատկերացնել: Մինչդեռ ես չէի վախենում, միայն վռնդվելու մտքից էր սիրտս սեղմվում: Ինձ թվում էր, թե ավելի գեղեցիկ վայր գոյություն չունի:
Հունիսյան մի շոգ երեկո, երբ մթնշաղ էր իջել, ես հայտնագործեցի Բայերով Տիկնոջը: Արևն արդեն մայր էր մտնում՝ տերևների արանքում բազմապատկելով իր շողերը: Ես մի անգամ էլ քայլեցի հին պատի երկայնքով, հասա մինչև անցքը, որի լայնությունը ճիշտ այնքան էր, որ կարողանայի անցնել: Յասամանի թփերը փակել էին այն: Պատից այն կողմ սկսվում էր, ըստ իս, աշխարհից կտրված մի թագավորություն:

Լճակից հեռու երբեք չէի գնացել: Բարձր խոտերով երիզված ափին հասնում էի նեղ, ծուռումուռ կածաններով: Գորտերի կռկռոցը վրդովում էր անդորրը, ավելի ուշ՝ արևը ծածկող ճյուղերից լռություն էր իջնում: Շուրջ բոլորը կանաչ էր ու անաղարտ:

Շունչս պահած, ես ոչ մի շարժում չէի անում, դառնում էի մութ ջրերի ու շուշանների վրա թեքված մի փոքրիկ արձան: Այդ ժամանակ սկսվում էր թռչունների պարահանդեսը. զգույշ հպումներ, գաղտնի թևախառնումներ, անմիջապես խեղդվող գեղգեղանքներ ու սուլոցներ, հետո դեղնականաչ ցոլքեր էին շողում լճակի հայելու մեջ, միախառնվում, բաժանվում…

Գիտեի, որ պարտեզի տունը մոտերքում էր: Ես ուսումնասիրել էի պարտեզը, ընկերներիս ու եղբայրներիս հետ դրսի կողմից չափչփել էի պատերի երկայնքը, բայց միայն ե՛ս, այո, կարծում եմ, միայն ես գիտեի անցքի գաղտնիքը:

Արդեն բազմաթիվ անգամներ եկել ու կանգնել էի լճափին: Նստում էի ծեր, տապալված կաղնու բնին և, քաթանե կարճ շալվարիս գրպանից հանելով մի կտոր հաց ու շոկոլադի սալիկ, սկսում էի դանդաղ, հաճույքով ուտել: Եվ յուրաքանչյուր շրշյուն մի հրաշալիք էր: Ես չէի վախենում: Ամեն տեսակ զվարճալի ու դյութիչ ներկայացումի էի սպասում. ֆլեյտա, ջութակ ու թավջութակ նվագող գորտերի ու ծղրիդների նվագախումբ, ծաղրածուի հանդերձանքով սկյուռներ, վզնոցներով ու գույնզգույն ուլունքներով զարդարված, երեկոյան զգեստ հագած կաչաղակներ: Բայց գորտերը ջրի տակ էին թաքնվում, ծղրիդներն անհետանալուց առաջ մի պահ օրորվում էին խոտերի ծայրին, իսկ կաչաղակները չէին երևում: Միայն մի սկյուռիկ մի անգամ եկավ նայելու կապտասև ջրերին, բայց բավական եղավ աչքս թարթեի՝ որ նա մի կարճ ճիչ արձակեց ու թռավ դեպի ծփին. ճյուղերը դեռ երկար ճոճվեցին՝ ազդարարելով նրա սարսափահար փախուստը:

Այդ երեկո ավելի երկար մնացի պարտեզում: Ինձ համակեց աշխատանքով ու խաղերով անցկացված օրվա հոգնությունը, և ես, երևի, քնեցի: Համենայն դեպս, աչքերս փակ էին, թեև լսում էի դաշտերից ու գյուղից եկող անորոշ աղմուկը, որի միջից երբեմն առանձնանում էր դարբին Ժակ Բորելի մուրճի հարվածների ձայնը: Մինչդեռ Բորելի զնդանի ձայնը գալիս էր շատ հեռվից: Ես պետք է լարվեի այդ ձայնը որսալու և քուրայի ու երկաթների վրա կռացած դարբնի մրոտ ու մազակալած իրանը պատկերացնելու համար:

Դարբնոցն ուրիշ տիրույթ էր: Ես այնտեղ շատ հաճելի ժամանակ էի անցկացնում դարբնի կատակներն ու ֆանտաստիկ պատմությունները լսելով: Նա իր մուրճն ու փուքսը մի պահ թողնում էր, որպեսզի ծխախոտ փաթաթի, և դա հարցեր տալու ամենահարմար ժամանակն էր: Նա սկսում էր հորինել ու պատմել, բայց մենք երբեք չէինք կարողանում ճիշտը ստից, հորինածը իրականից զանազանել: Օրինակ, ինչու էին գութանի խոփերն այդպես փայլում, երբ դուրս էին գալիս իր ձեռքի տակից: Որովհետև, ըստ իրեն, նա դրանք կռում էր լուսնի շողերով: Նա վեր էր կենում այն ժամանակ, երբ լուսատուն սահում էր բլուրների վրայով: Նրա շողերը ներս էին ընկնում արհեստանոցի պատուհանից և հանգչում էին զնդանի վրա: Այդ պահին Բորելն սկսում էր կոփել, և լուսնի շողերը խառնվում էին խոփի երկաթին…Ինչ է, չե՞ք հասկանում ինձ, երեխաներ: Ես հակաճառում էի, ասում, որ գիշերները երբեք մուրճի ձայն չէր լսվում: Բորելը ժպտում էր՝ բեղերը սղալելով: Բանն այն է, որ ես մուրճը շորով եմ փաթաթում և շատ զգույշ եմ խփում, որպեսզի աղմուկ չլինի…Վերջ ի վերջո, մենք նրան հավատում էինք և մտաբերում մեր ուսուցչի պատմած Վուլկան աստծուն, որը Յուպիտերի համար ամպրոպ ու կայծակ էր կռում:

Երբ աչքերս բացեցի, տեսա, որ լճի ափին եմ, ու երեկոյի մութն արդեն պարուրել է շրջապատի թփերը: Ոտքերիս մոտ ջուրը գունազրկվել էր, բայց հանդիպակաց ափին տերևներն ու ճյուղերը բոսորագույն էին դարձել: Մի մշուշապատ կամար էր կախվել շրջապատի վրա: Գորտերը կռկռացին ու լռեցին՝ կարծես լսելով ինչ-որ մեկի ոտնաձայնը: Մինչդեռ ես չէի շարժվել, և ինձ թվում էր, թե շրջապատում ամեն ինչ անշարժ է, ու գյուղից էլ ոչ մի աղմուկ չի լսվում: Բորելը վայր էր դրել մուրճն ու աքցանները: Նա երևի արդեն իր պարտեզի կամարի տակ էր և զով տեղում նստած՝ ամեն օրվա պես սալաթ էր ուտում: Ես իսկապես քնել էի: Արդեն ուշ էր: Երևի ինձ փնտրում էին:

Լճի մյուս կողմում, իրիկնային թանձրացող մթնշաղի մեջ ծառերի խորքից լսվում էր ծղրիդի երգը: Եվ հանկարծ ծղրիդը լռեց: Օդում տարածվեց մի թույլ հնչյուն, ասես, ինչ-որ մեկը անսպասելի խանգարած լիներ միջատին: Ինչ-որ մեկը լճակին էր մոտենում: Ո՞վ էր: Կալվածքի տե՞րն էր, թե՞ տիրուհին: Ինձ նման մի երեխա՞: Ինչ-որ մեկը գյուղի՞ց:

Ես զգույշ սողացի խոտերի մեջ, որպեսզի թաքնվեմ տապալված ծառաբնի հետևում: Այնտեղից կարող էի աննկատ հետևել անցուդարձին: Արդեն ինչ-որ շրշյուն էի լսում: Հետո այդ շրշյունը վերածվեց մեղեդու, կիսաձայն երգի, թեև սկզբում կարծել էի, թե միջատների բզզոց է: Երգը տարածվեց ուռենու արծաթազօծ տերևների մեջ, հետո հասավ կարմիր ընկուզենու ճյուղերին: Այն լսվում էր լճի մեկ աջ, մեկ ձախ կողմից, կարծես երգող տղամարդը կամ կինը քայլում էր անտեսանելի արահետի քմահաճ ոլորաններով:

Դա օրիորդի կամ կնոջ թավշյա ու մի քիչ էլ խզված ձայն էր: Խոտերը դողդողում էին, և նրանց արտացոլանքը ծփում էր կապտասև ջրի մեջ: Մոտենում էր այն պահը, երբ տիրույթը իմ առջև պիտի բացեր իր գաղտնիքը: Ես շունչս պահել էի: Ոչ մեկը դեռևս չէր տրորում խոտերը: Գիշերային քամին գալարվում էր ջրերի վրա: Խոտերից առաջ մոտիկ ծառերի ճյուղերն էին իրարից բաժանվելով ճանապարհ տալիս այցելուին:

Երգը քամու հետ սավառնում էր լճի հայելու վրա, ճիշտ իմ դիմաց, երբ, վերջապես, ճյուղերի ճրթոցն ազդարարեց՝ ինչ-որ մեկը դուրս է գալիս մացառուտից, որպեսզի մոտենա եղեգներին ու ջրաշուշաններին:

Հունիսյան երեկո էր…Հունիսյան երեկո՝ կորած պարտեզի խորքերում և իմ մանուկ սրտում: Ես փնտրում եմ այն, բայց բեկորներից, ցաքուցրիվ դրվագներից զատ ոչինչ չեմ գտնում: Ճյուղերը, տերևները, միջատների բզզոցն ու թռչունների ճռվողյունը խամրել են իմ հիշողության մեջ, և ես չգիտեմ՝ ինչպես դրանք կյանքի կոչեմ: Ինչպե՞ս նկարագրեմ իմ գլխավերևում ծառերի կամարի միջից երևացող երկնքի պատառիկների գույնը, զեփյուռի իսկական բույրը և այն հուզմունքը, որն ինձ համակեց, երբ ուռենիների ճյուղերն իրարից հեռացան և ճանապարհ տվեցին Բալերով Տիկնոջը:

Նա երգում էր առանց շուրթերը շարժելու: Բռան մեջ հասած բալեր կային: Նա զգուշորեն հետ էր տանում տերևներն ու մի կողմ թեքում ճկուն ճյուղերը: Այլևս երբեք ես նման գեղեցկության չհանդիպեցի: Սև մազերը թափվել էին սպիտակ շրջազգեստի վրա: Սև մազերի մեջ զույգ-զույգ բալեր էին խրված: Նույնիսկ շրջազգեստը բալերով էր զարդարված: Աչքերը լճի գույնն ունեին: Անհնար էր զանազանել նրա շուրթերի ու բալի գույնը: Շրջապատի լույսը, լազուրն ու կանաչը, արծաթի թրթռացող փայլը ընկել էին երգող կերպարանքի վրա…

Նա կանգ առավ, գլուխը բարձրացրեց ու նայեց երկնակամարին: Նրա մազերը թրթռացին եղեգների նման: Անշարժ կանգնած՝ շարունակում էր կիսաձայն երգել: Ձայնը հեռանում էր անտառի խորքը, ինչպես մի թռչուն, որ փախչում է ծառերի միջով: Տիկինը ժպտում էր, հարդարում մազերը, ուղղում զարդերը: Նա մի քայլ էլ արեց և ընդհուպ մոտեցավ լճին: Բոսորագույն բալերով զարդարված շրջազգեստի թրթռոցը կրկնվեց լճի խորքերում:

Տիկինը կռացավ ու նայեց իր արտացոլումին: Երգն ընդհատվեց: Լռության մեջ Տիկինն անշարժ կռացել էր ջրի հայելու վրա և դիտում էր իր գունատ, ծփացող դեմքը: Մի մազափունջ անջատվեց ու կախվեց: Նա չուղղեց այդ փունջը: Անթարթ նայում էր ջրին, հունիսյան բալերով զարդարված իր պատկերին:

Ականջից կախված զույգ բալերն ընկան: Երկու բոսորագույն կաթիլ ընկղմվեցին ջրի մեջ, ասես հանկարծահայտ արյան երկու կաթիլ լինեին: Բալերով Տիկինը շտկվեց: Սառը քամին ալիքավորվեց նրա ծածանվող փեշերում: Նա իմ կողմն էր նայում, բայց հայացքը շատ բարձր էր հառել: Թանձրացող խավարն ինձ խանգարում էր տեսնել՝ դեմքի արտահայտությունն ուրախ էր, թե տխուր: Նորից երգը տարածվեց, խոտերը կոխկրտվեցին, ճկուն ճյուղերն իրարից հեռացան: Նա շրջվեց ու անաղմուկ հետ գնաց: Ճերմակ մի բիծ անհետացավ սաղարթների մեջ: Արդեն գիշեր էր:

Ես նորից եմ ինձ տեսնում ապուր ուտելիս: Տաք երեկոներին մեր խոհանոցի պատուհանը միշտ բաց էր լինում: Գյուղը քնած էր: Միայն մի քանի մարդ հրապարակում, շատրվանի մոտ խմբված զրուցում էին: Մեղմ քամին բալերի բույր էր բերում: Բալերով լիքը լցված սկուտեղը շողում էր մեր սև պահարանի վրա: Բալի ժամանակն էր:

-Ի՞նչ ես մտածում, - հարցնում է մայրս: - Քունդ տանո՞ւմ է:

Ես չեմ պատասխանում: Մտովի տեսնում եմ կապույտ լճակը, ջրի գույնի մազերը, կարմիր պտուղները: Երկու բալ ջուրն են ընկնում: Եվ ահա մտքումս վերջացնում եմ անավարտ պատմությունը: Տիկինը նկատում է ինձ: Նա կանչում է ինձ, մոտ գալիս: Բռնում է ձեռքս, գլուխը մոտեցնում իմ գլխին: Բալերը դիպչում են ականջիս: Նա շշուկով ասում է, որ ինձ տանելու է իր տիրույթը ցույց տալու:

-Ի՞նչ ես մտածում, - նորից հարցնում է մայրս:

Դարբինը ցած է դնում մուրճը և կաշվե գոգնոցի գրպանները քրքրում: Նա դանդաղ բացում է ծխախոտատուփը, հանում ծխախոտի թուղթը, մի գլանակի չափ կտրում, լեզվի ծայրով թացացնում եզրը: Հետո մի պտղունց թութուն է վերցնում, ձախ ձեռքի ափի մեջ մանրացնում: Ես թուքս կուլ եմ տալիս, ջանում եմ անտարբեր երևալ ու հարցնում եմ.

-Ասա, Ժակ, ի՞նչ կա մեծ պատի հետևում:

-Ո՞ր մեծ պատի:

-Այն, այգու պատի, որտեղ լիճ կա…

-Ա˜, հա, իսկ ի՞նչ կա:

-Որևէ մեկն ապրո՞ւմ է այնտեղ:

-Երբեմն: Ոմն պարոն Դեոդա, այրի: Մի անգամ կանչել էր փականքները սարքելու:

-Նա մենա՞կ է ապրում:

-Այո, մեն-մենակ: Կինը մահացել է: Նա քո տարիքի մի աղջիկ ունի: Նրանք ապրում են քաղաքում: Ժամանակ առ ժամանակ գալիս են այստեղ: Ասում են, այդ կինը շատ գեղեցիկ է եղել…

-Ի՞նչ կին:

Ժակ Բորելը դանդաղ ծխախոտ է փաթաթում:

-Նա, որ մահացել է: Նա մահացել է աղջկա ծնվելու ժամանակ: Ասում են, պարոն Դեոդան մինչև հիմա չի սփոփվել…

Չի սփոփվել… Ես հասկանում էի այդ բառը, բայց նրա մեջ խորհրդավոր իմաստ էի տեսնում: Այն ինձ ստիպում էր տեսնել լուռ սենյակներ, խամրած գորգեր, ծածկված կահույք:

-Իսկ ինչպիսի՞ն էր այդ կինը, որ մահացել է:

-Ինչո՞ւ ես հարցնում: Ես նրան ոչ մի անգամ չեմ տեսել: Գեղեցիկ կին է եղել, գեղեցկուհի… Հապա մի տուր երկաթի այն կտորը: Շնորհակալություն: Դեռ չեմ վերջացրել: Պետք է գործի անցնել:

Ժակ Բորելը ներս է քաշում ծխախոտի ծուխն ու ընկնում մտքերի մեջ:

-Նախասենյակում ես մի մեծ նկար եմ տեսել: Սպիտակ զգեստով մի կին: Երևի դա հենց Դեոդայի կինն է:

-Ինչպիսի՞ն էր նա:

-Կարծում եմ՝ սև մազեր ուներ: Սպասիր, հիշեմ: Ականջներին բալեր էին կախված: Ես քեզ շատ հին բան եմ պատմում: Այն ժամանակ դու նոր էիր ծնվել:

Դարբինը հետաքրքրությամբ ինձ է նայում: Մի՞թե ավելի շատ բան գիտե, քան պատմում է: Թե՞ իմ գաղտնիքն է կռահել: Եվ նա, որ վեր է կենում լուսնի շողերով երկաթը կռելու համար, գիտե՞ արդյոք, որ այնտեղ՝ հին պատի ետևում, հանդարտ լճի ափին մի մեռած կին է շրջում:

Հանկարծ նա լրջանում է: Այսօր կատակելու տրամադրություն չունի: Կարող է հազար ու մի բան պատմել, որոնք ես անգիր գիտեմ ու միշտ ցանկանում եմ լսել, պանդոկապան Լաֆարժի կատվի՝ հիմիկվա կատվի հոր պատմությունը, որը գնում է գյուղի մեծերին բողոքելու, թե տերն ուզում է իրեն տապակել, կամ մանրավաճառ օրիորդ Ժենիի պատմությունը, որն այծ էր դարձել, որպեսզի ուտեր իր հարևանի կաղամբները, կամ էլ թե չէ…

Ժամ Բորելը վերցնում է մուրճն ու մոտենում զնդանին: Հիմա գործի կանցնի: Քուրայի մեջ երկաթի կտորը սպիտակելու աստիճան շիկանում է: Ես նորից եմ հարցնում:

-Ասա, Ժակ, մեռածները կարո՞ղ են վերադառնալ:

Դարբինն ուսերն է թոթվում.

-Նայած… Երբ նրանց շատ են սիրում, վերադառնում են:

Մուրճն իջնում է զնդանին: Այս ու այն կողմ թռչող շողշողուն կայծերը լուսավորում են կաշվե գոգնոցը: Դարբնոցի երգը դեպի կապույտ երկինք է թևածում:

Վաղեմի պատմություն: Անցած գնացած ժամանակներ: Ես գնացել եմ գյուղից: Մերոնք չկան, այլ վայրեր են մեկնել: Ես շատ տեղերում եմ ապրել, շատ տներում: Տասն անգամ, տասնհինգ անգամ եկել է բալի ժամանակը, բայց սպիտակ ծաղիկները մաքրել են նախկին ծաղիկների հետքերը, նորահաս պտուղները վանել են առաջվա պտուղների բույրը: Ժակ Բորելը մեռել է: Լռել է այն ձայնը, որ ծիծաղելի ու ֆանտաստիկ պատմություններ էր անում:

Մինչդեռ Բորելի տնակը դեռ կանգուն է: Ես այն ճանաչեցի, չնայած ճակատամասը փոխված էր, և պատուհաններն էլ ուրիշ գույնով էին ներկված: Դարբնոցը նույնն է մնացել: Նույն զնդանն է ու, երևի, նույն մուրճը: Միայն դարբինն է ուրիշ: Իմ տարիքի մի տղա է: Մենք միասին էինք սովորում գյուղի դպրոցում: Ես ներս մտա նրան բարևելու: Նա պատմեց գյուղի նորություններից. պատերազմի, զոհվածների, անհետ կորածների մասին: Նոր բնակիչներ էին եկել, նոր ուսուցիչներ… Մինչ խոսում էր, ես դիտում էի Ժակ Բորելի զնդանը: Ես այն ճանաչեցի կոտոշի ճաքից: Թեև նոր դարբինն էր խոսում, բայց ես լսում էի նախկինի ձայնը, որը պատմում էր հայտնի պատմությունը լուսնի շողերով իր կռած խոփերի մասին:

-Ծարավ չե՞ս, - հարցրեց դասընկերս:

Մենք անցանք մառանի միջով, մտանք մի մռայլ խոհանոց ու նստեցինք: Պատուհանները փակել էին, որպեսզի ճանապարհի փոշին ներս չլցվեր:

-Եթե բալ ես ուզում, խնդրեմ, - շշնջաց դարբինը,- մի ամաչիր: Կինս նոր է քաղել..

Սեղանի կենտրոնում բալերով լի մեծ սկուտեղ էր դրված: Խոշոր, մուգ կարմիր բալերի բույրը տարածվել էր ամբողջ սենյակում:

Ես մի քանի րոպե մենակ մնացի: Ընկերս գնացել էր գինի բերելու: Ես կամաց-կամաց վարժվեցի կիսամթին և սկսեցի տարբերել կապույտ ներկված պատերն ու մրոտ հեծանները: Պատուհանից լսվում էր հավերի կչկչոցը: Ինչ-որ տեղ բզզալով պտտվում էր իշամեղուն:

Բալերի բույրը, խոհանոցը, որ շատ էր նման մեր հին տան խոհանոցին, զովությունն ու շոգը հիշողությանս մեջ արթնացրին իմ մանկության հուշերի մեջ կորած այն օրը: Այդ օրը մոռացված չէր: Քնած էր: Ես հանկարծ նորից ինձ տեսա կարճ վարտիքով, պատռված վերնաշապիկով, ոտքերս ու ձեռքերս քերծվածքներով պատված, մայրամուտի խորհրդավոր ճանապարհի վրա: Դարբին Ժակ Բորելի ձայնը տարիների խորքից հասավ ինձ՝ պատմելով մեռած կնոջ բալերով զարդարված մազերի մասին: Ինչպե՞ս էի կարողացել տեսնել այդ կնոջ ստվերը, այդ ուրվականին: Անկասկած, ինչ-որ մեկը, երևի, հենց Բորելը, նկարագրել էր նրան նախքան այն իրիկնամուտը, երբ նրա ուրվանկարը հայտնվեց աչքերիս առջև: Դա երազ էր, պատրանք: Մեռածներն այլևս չեն կարող ապրել երկրի վրա: Դողդողացող խոտերի ու լճի կապույտ ջրերի վրա կռացած էակը երևի մի հովվուհի էր, ինչ-որ անցորդ, որին կերպարանափոխել էին իմ մանկական աչքերը: Կամ էլ այդ այցելուն ոչ թե իսկապես կենդանի էակ էր, այլ իմ երազների արտացոլումը: Իսկ բալի փնջերը հանկարծակի էին հայտնվել իմ ննջող ուղեղում:

-Ասա, Ժակ, մեռածները կարո՞ղ են նորից հայտնվել:

-Երբ նրանց շատ են սիրում, հայտնվում են, - շշնջում է լուսին կռող դարբնի ձայնը:

Արևը մայր է մտնում: Մարդիկ իրենց տներն են վերադառնում: Ափսեների աղմուկը, բաժակների ու սպասքի չխկչխկոցը ազդարարում են իրիկնահացի ժամը: Գյուղի կանանցից մի քանիսը հանգիստ շատախոսում են շատրվանի մոտ: Հրապարակը երիզող նոճիների հաստ, մոխրագույն, թևերի նման տարածված ճյուղերի վրա ինքնամոռաց ծլվլում են թռչունները՝ նախքան բները մտնելը: Այս ու այն կողմից անասունների բառաչ է լսվում:

Նեղլիկ փողոցի անկյունում մի ծեր կին է հայտնվում: Ձեռքին մի կապոց առվույտ կա ու մի մանգաղ: Ես բարևում եմ նրան: Նա էլ ինձ է բարևում թույլ ձայնով: Ես նրան չեմ ճանաչում: Իսկ նա ինձ ճանաչո՞ւմ է: Անկասկած, նա մեծ կին էր դեռ այն ժամանակ, երբ ես ծծկեր էի: Կյանքի մայրամուտին նա դանդաղ գնում է դեպի իր տնակը, իր ճագարների մոտ:

Ահա և ճանապարհի սպիտակ փոշին: Ես հանդիպում եմ էլի մի քանի գյուղացիների, որոնք իրենց տներն են շտապում: Այստեղ գրեթե ոչինչ չի փոխվել: Գյուղը միշտ նույնն է՝ իր կարմիր ներկած տանիքներով ու որդերի կրծած ճակատամասերով: Միայն բարձր նոճիներն են անհետացել: Չորացե՞լ են, թե՞ մարդիկ են կտրել: Ո՞վ գիտե:

Ես էլի եմ քայլում: Իմ ստվերն անվերջ երկարում է փոշու մեջ: Իրիկվա քամին եգիպտացորենի դաշտում թղթերի խշխշոցի ձայն է առաջացնում: Դարբնոցի զնդանը դեռ զնգում է: Այդ զնգոցն այս երեկո չէ, որ ականջիս է հասնում: Այն ինձ է հասնում օրերի խորքից:

Ահա և սպիտակ փշերի պատնեշի մեջ բացված արահետը: Ես ճանաչում եմ այդ լռությունը, այդ հաճելի տաքությունը: Փշապատնեշն ինձ հետ է մեծացել: Ինձ թվում է, թե այն չի փոխվել: Ես իրարից հեռացնում եմ յասամանի ճյուղերը, պատի անցքից ներս սողոսկում:

Այդ ժամանակ կարծես բարձրանում է թատրոնի վարագույրը, ու ես ճանաչում եմ պիեսի դեկորացիան, ինչպես մի հանդիսատես, որը նորից է եկել ներկայացումը դիտելու: Մատներս դողում են, սիրտս բաբախում է: Ես մոտենում եմ լճի կապտասև ջրերին: Գորտերը լռում են իմ ոտնաձայնը լսելով: Մորեխներն իրենց զմրուխտե իլիկներն են կախում խոտերի ծայրերին: Ոսկեգույն ճառագայթների խառնված նույն կանաչ լույսն է պարուրել թփերը: Մայր մտնող արևի բոսորագույն ճառագայթներն ընկել են կարմրավուն ընկուզենիների վրա: Թռչունները ճռվողում են: Երկինքը մթնում է: Ամեն ինչ լուռ է: Ես պառկում եմ խոտերի մեջ, փակում աչքերս: Արդյո՞ք ես ժամանակի տերն եմ: Հավաքված կծիկը արդյո՞ք քանդվելու է նորից: Ինձ այնպես է թվում, թե երկրորդ անգամ եմ ծնվել: Քիչ հետո վերադառնալու եմ գյուղի ծայրի մեր տունը: Մայրս ինձ է սպասելու տան շեմին, քնքուշ ձեռքը դնելու է քրտինքից խոնավացած ճակատիս:

-Ի՞նչ ես մտածում:

Ես չեմ շարժվում: Ես վախենում եմ փշրել դյութանքը: Այստեղ չափազանց գեղեցիկ է: Հենց որ շարժվեմ, վռնդված կլինեմ այս թագավորությունից, որտեղ ամեն ինչ ինձ է պատկանում: Հարազատներիս դեմքերն ինձ են երևում անհավատալի պարզությամբ: Աչքերիս առջևից սահելով անցնում է նրանց կյանքը, մահը, դեգերումները, նրանց գորովագութ հավատարմությունը:

Րոպեներն անցնում են: Գորտերը նորից են սկսում երգել: Արևը մայր է մտնում: Խոր գիշեր է: Բարձրացնում եմ գլուխս: Լուսնյակ գիշերը պարուրել է տիրույթը: Ժամն է գնալու: Երգն այդպես էլ չլսվեց, սպիտակ շրջազգեստն այդպես էլ չերևաց: Գուցե այլևս չե՞մ կարող երազել, ինչպես մանկությանս տարիներին:

Լուսինն արդեն ողողել է ծառերի գագաթները: Սաղարթի միջից երևում են երկնքի կանաչ կտորները: Ես ավելի երկար սպասեցի, քան առաջին անգամ, բայց ոչ մի բան չեղավ, որ արդարացներ իմ սպասումը: Ճիշտ չէ՞ միթե, որ իսկական պտուղներն ինձ են սպասում գյուղում, քաղաքում, կամ մի ուրիշ տեղ, բայց ոչ այս երևակայական թագավորությունում: Մայր մտնող արևի ճառագայթների մեջ երջանկությունը տեղ չունի: Կինը, որին սիրելու եմ, իրական է լինելու և ոչ թե արտացոլանքից ու անուրջներց հյուսված: Բուռ-բուռ բալերը, որ նա կունենա իր ափերի մեջ, կլինեն նույնքան քաղցր, որքան կախարդական մթնշաղի պտուղները: Մնաս բարով, լռություն, մնաք բարով, եղեգներ, մնաք բարով, մանկության ցնորածին օրվա երազներ:

Ես վեր եմ կենում: Վերջին անգամ նայելով հանդարտված ջրերին՝ բռնում եմ հետդարձի ճամփան: Գիտեմ, որ երբեք այլևս չեմ վերադառնա: Ինչի՞ համար: Սա ծառերի մեջ քնած մի լիճ է: Սրանք ուռենիներ են, ծփիներ, ընկուզենիներ, գորտեր ու սկյուռներ: Ուսերս մի քիչ կռացել են: Ես մի տխուր ու թեթև շարժում եմ անում՝ կարծես խավարի գիրկը վերադարձնելու համար անիրական, անօգուտ ուրվականներին: Մնաք բարով…

Իրարից հեռացնում եմ յասամանի խճճված ճյուղերը: Հին պատից ընկած քարերը մի անգամ էլ են ինձ ճանապարհ տալիս: Վարագույրը նորից է ընկնում տիրույթի, մեռած օրերի, երբեք չապրած օրերի վրա: Ես նորից եմ զգում սպիտակ փշերի պատնեշի մեջ բացված արահետի տաքությունը: Արահետը գալարվելով հասնում է մինչև մեծ ճանապարհը: Հեռվում՝ հարթավայրում, բլուրների կապտին տվող լանջերին թրթռում են մարդկանց օջախների լույսերը՝ թեթև, հանգիստ աստղերի նման, որոնք կարծես իրենց գիրկն են առնում ինձ: Գիշերային միջատների համերգը վերածվում է մեղմ երգի, դառնում մի մեղեդի, որը պարուրում է ինձ և իմ մեջ բացում անտեսանելի հորիզոնների անսահմանությունը:

Բայց ահա ոտնաձայներ են լսվում: Ինչ-որ մեկն իմ կողմն է գալիս: Մի ուշացած գյուղացի՞: Հովի՞վ: Հոգնած մի հնձվո՞ր: Հեռու ագարակում ապրող մի կի՞ն, որ վերադառնում է գյուղի խանութից: Կին: Եկողը կին է: Տղամարդու քայլքն ավելի ծանր կլիներ: Նա կիսաձայն երգում է:

Ես նրան տեսնում եմ սպիտակ փշերով պատված արահետի ոլորանում, արահետ, որը դեռևս պահում է արևի ջերմությունը: Նա սպիտակ, ալիքվող շրջազգեստ է հագել: Վեր է բարձրացրել ձեռքերը, ափերն իրար միացրել, որպեսզի բռերի մեջ պահի բալերը: Լուսինը նրան սպիտակով է ողողել: Սպիտակ՝ սպիտակի վրա: Սպիտակ՝ ալ կարմիր բալերի վրա…

Ի՞նչ պատահեց: Ինչպե՞ս եղավ, որ ես խոսեցի նրա հետ, և որո՞նք էին մեր փոխանակած առաջին բառերը: Չեմ կարող ասել: Գիտեմ միայն, որ նրան շատ մոտ եմ կանգնած և զգում եմ նրա մարմնի ջերմությունը, որ շոյում է ինձ: Իրիկնային քամուց դողդողացող նրա շրջազգեստը, ձեռքերի հանդարտ շարժումը, երբ բալ է մոտեցնում շուրթերին, խառնվում են գիշերային վիթխարի ժխորին՝ խոտերի ու եգիպտացորենի շրշյունին, միջատների համերգին:

Այդ պահին կարծես երկատված լինեի, միաժամանակ և երեխա էի, որ երազում էր, և մեծ էի, որ խոսում էր: Նրանք անջատվում են իրարից, միախառնվում, նորից բաժանվում: Շուրթերս բառեր են շշնջում, որոնք մոռացել եմ: Բանականությունս փորձում է թափանցել հայտնության գաղտնիքի մեջ: Սա մայրը չէ, որին տեսել էի նախկինում, որովհետև մայրը մեռած է: Սա աղջիկն է, որը, սակայն, խոսում է ինձ հետ և իրականություն դարձնում իմ երազը իր սևաթույր մազերով, դեմքի ոսկեզօծ շրջագծով և մեծ-մեծ բալերով, որոնք իրենց բույրն են տվել նրա ձեռքերին ու մազերին:

Մինչ ես խոսում եմ նրա հետ, ուղեղիս մեջ մի միտք է պտտվում. կենդանի է, նա ապրում է: Նա ուրվական չէ, և ոչ էլ մթնշաղի տեսիլք: Նրա ծիծաղը տարածվում է գիշերվա մեջ, ձեռքերը թեթևակի դիպչում են ինձ: Ես ճանաչում եմ նրա մազերի ու զարդարանք դարձած բալերի բույրը: Նա խոսում է ինձ հետ: Նա կա: Ես կարող եմ քայլել նրա տուն տանող ճանապարհով, նրա կյանքի ուղիներով: Երազները կարող են ապրել…

Թարգմանությունը՝ Սուսան Գաբրիելյան

Տես նաև Մարսել Էմե Պոլդևյան առասպել, Դանիել Բուլանժե Լսո՞ւմ եք, գալիս է...