Ալֆոնս Դոդե | Կորնել պապի գաղտնիքը

Ծերունի սրնգահար Ֆրանսուա Մամայը երբեմն երեկոյան գալիս էր ինձ մոտ՝ միասին մի-մի բաժակ հին գինի խմելու:

Մի անգամ նստած էինք գինին առաջներս, երբ այդ ծեր սրնգահարը մի այսպիսի պատմություն արավ:

Մեր երկիրը միշտ այսպես տխուր ու մեռած չի եղել, ինչպես հիմա: Առաջ նա ալյուրի մեծ առևտուր էր անում: Յոթ մղոն հեռվից ագարակատերերը հացահատիկ էին բերում աղալու: Մեր գյուղի շուրջը բոլոր բլուրների վրա հողմաղացներ կային: Աջ և ձախ միայն երևում էին թևերը: Նրանց շարժում էր Միջերկրական ծովից փչող քամին: Էշերը շարեշար, բեռնավորված գալիս էին ու գալիս: Շաբաթվա 6 օր լսվում էին օդում մտրակների շաչյունը և հողմաղացներում աշխատող բանվորների ձայները: Բայց ամենից աշխույժ աշխատում էր Կորնել պապի հողմաղացը:

Կիրակի օրերը մենք խմբերով ուղևորվում էինք բլուրները: Այնտեղ հողմաղացպանները մեզ հյուրասիրում էին գինի: Նրանց կանայք շատ լավ հագնված էին, ոսկե շղթաները վզներից կախ: Ես տանում էի հետս սրինգս և ամբողջ գիշերն ածում էի, նրանք էլ պար էին գալիս:

Եվ այսպես, հողմաղացները կենդանացնում և ուրախացնում էին մեր երկիրը: Եվ ահա փարիզեցի ֆրանսիացիները Տարասկոնի ճանապարհի վրա, դեպի մեր գյուղի կողմը, կառուցեցին մի մեծ շոգեաղաց:

Գեղեցիկ էր: Նոր էր: մարդիկ սկսեցին իրենց բնաղունը կրել այդ շոգեաղացը. նա և՛ արագ էր աշխատում, և՛ էժան. էլ խեղճ հողմաղացները մնացին բոլորովին անգործ: Այդ ծերուկ հողմաղացներն ուզեցին սկզբում կռվել նորի դեմ, բայց շոգին ավելի ուժեղ էր, և նրանք բոլորն էլ մնացին պարապ, առանց աշխատանքի:

Էշերի շարքերն այլևս չէին երևում մեր ճանապարհների վրա: Հողմաղացպանների գեղեցիկ կանայք ծախեցին իրենց ոսկե շղթաները: Անհետացավ քաղցր, հոտավետ գինին: Չկար այլևս խաղն ու պարը: Ինչքան ուզում է թող փչի ծովի քամին, հողմաղացներն այլևս իրենց թևերը չէին շարժում: Եվ ահա որոշեցին հողմաղացները մեջտեղից վերացնել: Նրանց տեղը խաղող և ձիթենի տնկեցին: Միայն մի հողմաղաց մնաց բարձր բլուրի գլխին և շարունակեց առաջվա պես կայտառ և աշխույժ շարժել իր թևերը՝ բանի տեղ չդնելով շոգեաղացը: Դա Կորնել պապի հողմաղացն էր:

Ծերուկ սրնգահարը լռեց և դատարկեց գինու բաժակը:

- Կորնելը,- շարունակեց սրնգահարը,- ջաղացպան էր: Նա ապրեց 60 տարի ալյուրի տոպրակների մեջ և շատ էր սիրում իր հողմահացը ու իր գործը: Շոգեաղացը հասցրեց նրան կատաղություն: Մի ամբողջ շաբաթ գյուղն ընկած՝ նա անդադար վազվզում էր դես-դեն, անլվա, գզգզված, աշխատում էր գյուղացիների միտքը պղտորել: Նա գոռում-գոչում էր, թե շոգեաղացները թունավորում են ալյուրը:

- Միք գնա այնտեղ,- աղաչում էր նա,- այնտեղ խաբեբա փարիզեցիք աղունն աղում են շոգու միջոցով. իսկ շոգին դևի հնարած բանն է: Հավատացե՛ք ծերուկ Կորնելին, որ դա այդպես է: Ամբողջ 60 տարի է, որ ես աշխատում եմ քամու օգնությամբ. իսկ ի՞նչ է քամի: Քամին աստծու շունչն է:

Եվ այդպես, երկար ու երկար նա գովում էր իր հողմաղացը, բայց նրան լսող ոչ ոք չկար: Այն ժամանակ սաստիկ կատաղած՝ ծերուկը փակվեց իր հողմաղացում և ապրում էր այնտեղ, ինչպես մի վայրի գազան, բոլորովին մենակ, մեն-մենակ: Նա մինչև անգամ հեռացրեց իրենից իր սիրելի թոռնիկ Իվետային: Ո՞վ էր Իվետան: Նա 15 տարեկան մի աղջիկ էր, որը հոր և մոր մահից հետո ոչինչ չուներ, բացի իր Կորնիլոս պապից: Պապն էր, որ նրան կերակրեց, խնամեց և այդ հասակին հասցրեց: Հիմա այդ աղջիկը գյուղում գլուխ է պահում՝ սրա-նրա տանն աշխատելով: Հնձի եռուն ժամանակ, շերամի բոժոժը և ձիթապտուղը հավաքելիս նա միշտ էլ աշխատանք է ունենում:

Է՛, ի՞նչ, Կորնելը մոռացե՞լ է իր մեցրած թոռնիկին: Ո՛չ. նա հիմա էլ սաստիկ սիրում է Իվետային: Հաճախ, շոգ օրերին, արևի կիզիչ ճառագայթների տակ երեք-չորս մղոն ճանապարհ էր կտրում, որպեսզի գտնի Իվետային, նստի նրա հետ բաց դաշտում: Երբ Իվետան մոտն էր լինում, Կորնելը նստում էր ու լալիս էր:

Միայն թե իր մոտ՝ հողմաղացը գալու, թույլ չէր տալիս: Համագյուղացիները հաճախ խոսում էին իրար մեջ Կորնելի և նրա թոռնիկի մասին: Ծերունուն հայհոյում էին, ու ասում, թե նա ժլատությունից էր, որ վռնդեց Իվետային:

- Լսված բան է,- դատում էին նրանք,- որ այդպիսի մի հարգելի մարդ, ինչպիսին Կորնելն է, փողոցները չափչփի բոբիկ, հագին ցնցոտի, ծակծկված գլխարկով:

III

Կորնելն զգում էր, թե ինչ են ասում նրանց ծուռ հայացքները և երբեք, ոչ մի ժամանակ, համագյուղացիների հետ չէր նստում նստարանին: Ոչ ոք այլևս գյուղից աղուն չէր բերում Կորնել պապի մոտ: Թվում էր, թե նրա հողմաղացը վաղուց կանգնած պետք է լիներ: Այնինչ նա դեռևս համառ կերպով շարժում էր իր թևերը, անդադար շարժում:

- Ի՞նչ է աղում Կորնել պապին,- հարցնում էին համագյուղացիները:

Երեկոները տեսնում էին, թե ինչպես ծերունին իր բեռնավորված իշուկն առաջն արած քշում էր:

- Բարի իրիկուն, Կորնել պապի,- կանչում էին գյուղացիները: - Քո հողմաղացը կասես դեռ աշխատում է:

- Հա, քիչ-միչ,- ուրախ պատասխանում էր ծերունին,- աշխատանք կա:

Գյուղացիները զարմացած հարցնում էին:

- Ախր ո՞ւմ աղունն ես աղում: Չէ՞ որ մենք բոլորս աղունը տանում ենք շոգեաղաց:

Ծերունին մատը դնում էր շրթունքներին և լուրջ պատասխանում.

- Գրողը տանի, իմ հողմաղացն աշխատում է ոչ թե ձեզ համար, այլ ուրիշի գյուղերի համար:

Էլ ուրիշ ոչինչ չէր կարելի դուրս քաշել նրանից: Դռնից ներս նայել չէր լինում՝ տեսնելու, թե ի՛նչ է կատարվում հողմաղացում: Մինչև անգամ Իվետան էլ չգիտեր: Հողմաղացի փոքրիկ դռնակը միշտ փակ էր: Ահագին թևերը ճռճռալով պտտվում էին: Զառամյալ էշը հողմաղացի առաջ արածում էր, իսկ մեծ, լղարիկ կատուն նստած էր հողմաղացի լուսամուտում և չարացած նայում էր անցորդներին: Ինչպես երևում էր, Կորնել պապը մի գաղտնիք ուներ:

Ամեն մեկն իր գուշակությունն էր անում այն մասին, թե ինչ է կատարվում Կորնել պապի հողմաղացի ներսում: Սրանք բոլորն էլ այն կարծիքին էին, որ Կորնել պապի հողմաղացում փողի տոպրակներն ալյուրի տոպրակներից ավելի շատ են: Ահա թե ինչու այդ ժլատ ծերուկը փախչում է մարդկանցից և հողմաղացի դուռն էլ միշտ փակ է պահում:

Ահա թե ինչպես վերջապես բացվեց Կորնել պապի գաղտնիքը: Մի անգամ, երբ ես սրինգս էի ածում, իսկ ջահելները պարում էին մարգագետնում, նկատեցի, որ իմ մեծ որդին ամբողջ ժամանակ պարում է Իվետայի հետ: Նույն իրիկունը նրանք պատմեցին ինձ, որ իրար սիրում են և ուզում են ամուսնանալ:

Ճիշտն ասած, ես գոհ մնացի, որովհետև, այսպես թե այնպես, Կորնել պապը հարգելի մարդ էր, Իվետան էլ լավ և աշխատող աղջիկ էր: Ինձ համար շատ դուրեկան կլիներ, որ այն գեղեցիկ, թռչնակ Իվետան իմ տան տնտեսուհին դառնար: Պետք էր այդ մասին խոսել Կորնել պապի հետ: Ես մտածեցի, մտածեցի և բռնեցի հողմաղացի ճամփան: Ա՜խ, այդ ծեր կախարդը: Պետք էր տեսնել, թե ինչպես նա ինձ դիմավորեց: Նա այդ անգամ էլ ինձ ներս չթողեց: Ես նրան ձայն տվի փականքի արանքից և հայտնեցի, թե ինչու եմ եկել: Քանի դեռ կանգնած էի դռան առաջ, անիծված կատուն դևի նման ֆշշացնում էր գլխիս վերևը: Ծերուկը մինչև անգամ թույլ չտվեց ասելիքս վերջացնեմ:

- Գնա՛, սրինգդ ածի,- բղավեց նա: Եթե այդքան շտապ է տղայիդ ամուսնացնելը, քեզ հարսնացու ճարի այնտեղ՝ շոգեաղացում:

Արյունը գլուխս տվեց, երբ ես լսեցի նրա այդ վատ խոսքը: Բայց ես զսպեցի ինձ: Ես թողի հեռացա ծերուկից և գնացի պատմելու երեխաներին անհաջողությանս մասին: Բայց երեխաները հույսը չկտրեցին: Նրանք վճռեցին մի կերպ ներս մտնել պապի հողմաղացը: Եվ ահա իմ սիրելի ջահելներն ուղևորվեցին դեպի բլուր: Երբ նրանք մոտենում են հողմաղացին, Կորնել պապն այնտեղ չի լինում: Դուռը փակված է եղել երկու կողպեքով: Ծերունին գնալիս՝ մոռացել էր վերցնել շարժական սանդուղքը:

Երեխաները սանդուղքով վեր են բարձրանում, որ լուսամուտից ներս մտնեն և տեսնեն, թե այդ խորհրդավոր հողմաղացում ի՛նչ է կատարվում:

Տեսնե՜ն, ի՛նչ տեսնեն: Աղացող քարերը չեն շարժվում: Ո՛չ մի տոպրակ: Ո՛չ մի հացահատիկ: Ալյուրը փոշու ո՛չ մի հետք ո՛չ ալրատանը և ո՛չ պատերի վրա: Մինչև անգամ նոր աղացած ցորնահոտն էլ չի գալիս: Փայտե անիվը փոշու մեջ կորած և վրան լղար կատուն պառկած: Մյուս սենյակն էլ մերկ էր ու ավեր: Մահճակալը վատ, հատակի վրա ցնցոտիներ, հացի փշրանքներ: Միայն մի անկյունում ընկած են երեք չորս լեցուն տոպրակներ: Ի՞նչ կա նրանց մեջ ալյուր, թե հացահատիկ: Երեխաները նայում տեսնում են, որ վերևի տոպրակի ծակից մանր քարեր և ավազ է թափվում: Ահա Կորնել պապի գաղտնիքը: Այդ ավազը, աղբը նա ամեն իրիկուն տանում էր ճանապարհներով, որպեսզի ազատի, փրկի իր հողմաղացի պատիվը, և ուրիշներին մտածել տա, որ ինքը իսկական հացահատիկ է հողմաղաց տանում աղալու: Խե՜ղճ հողմաղաց: Խե՜ղճ Կորնել պապ: Վաղուց արդեն շոգեաղացը խլել էր նրանցից վերջին աշխատանքը: Թևերը շարժվում էին, բայց քարերը պտտվում էին դատարկ տեղը, անաղուն: Երեխաները լացակումած վերադարձան տուն, հայտնեցին ինձ, թե ինչ են տեսել հողմաղացում: Իմ սիրտն էլ ճմլվեց, երբ լսեցի այդ ամենը: Իսկույն, րոպե անգամ չկորցնելով, ես վազեցի հարևաններիս մոտ և մի երկու խոսքով պատմեցի բանի էությունը: Մենք որոշեցինք մխիթարել խելքը կորցրած ծերուկին:

Արինք, արինք: Ամբողջ գյուղը շտկվեց դեպի հողմաղացը՝ առաջն արած էշերի շարանը: Այս անգամ հացահատիկ տարանք: Հողմաղացի դուռը կրնկի վրա բաց գտանք: Ծերուկ ջաղացպանը տանն էր: Նա նստած էր աղբով տոպրակի վրա և լալիս էր՝ գլուխը ծնկներին սեղմած: Քիչ առաջ էր նա տուն եկել և նկատել էր, որ մեկը եղել է իր մոտ և բացել է իր գաղտնիքը:

- Ամո՛թ է, ամո՛թ է ինձ,- փնթփնթում էր նա: - Էլ ինչպե՞ս ես երևամ մարդկանց աչքին: Լավ է, որ ես այդտեղ մեռնեմ: Իմ խղճո՜ւկ հողմաղաց: Ժողովուրդը քեզ էլ, ինձ էլ կծաղրի:

Նա հեկեկում էր, տալով իր հողմաղացին զանազան փաղաքշական անուններ, խոսում էր նրա հետ, ինչպես մի կենդանի արարածի հետ: Հենց այդ ժամանակ մեր էշերի քարավանը կանգ առավ հողմաղացի առաջ, և մենք բարձրաձայն դուրս կանչեցինք ծերունի ջրաղացպանին այնպես, ինչպես կանչում էինք հին ժամանակը, երբ շոգեաղացներ դեռ չկային:

Եվ ահա կրկին, ինչպես հնումն, աղունի տոպրակները դեզ են կազմում Կորնել պապի դռանը, և նա իր աչքով տեսնում է ոսկեգույն հացահատիկը: Ծերուկ ջաղացպանն աչքերը լայն բացեց, մի բուռ ցորեն վերցրեց և ծիծաղեց.

- Ա՛յ, ա՛յս է հացահատիկը, իսկական հացահատիկը: թողեք մի լավ տեսնեմ:

Հետո նա հանգստացավ, երեսը դարձրեց դեպի դուռը և ասավ.

- Ես լավ գիտեի, որ դուք էլի ինձ մոտ եք գալու: Բոլոր շոգեաղացների տերերը գողեր և ավազակներ են:

Մենք խնդրեցինք Կորնել պապին, որ մեզ հետ գյուղ գա, բայց նա մերժելով ասաց.

- Ո՛չ, ո՛չ, զավակներս, առաջ պետք է հողմաղացը կերակրեմ: Դուք լավ գիտեք, որ նրա ատամի տակ վաղուց է հատիկ չի ընկել:

Մեզ բոլորիս, համարյա թե լացացրեց: Լացակումած նայում էինք, թե ինչպես Կորնել պապը այս կողմ, այն կողմ, աջ ու ձախ էր ընկնում, բանում էր տոպրակների բերանները, հետևում էր քարերին հենց այն ժամանակ, երբ հացահատիկը վերևից կաթկթում էր քարերի տակ, և շարմաղ ալյուրի փոշին նստում պատերին՝ հասնելով մինչև առաստաղը: Այդ օրից սկսած մենք Կորնել պապի հողմաղացին աշխատանք էինք տալիս: Ահա մի առավոտ էլ Կորնել պապին մեռած գտանք: Նրա միշտ համառ հողմաղացի թևերը վերջապես դադար առան աշխատելուց և այս անգամ արդեն ընդմիշտ:

Ամեն բան աշպարհում իր վերջ ունի: Եվ պետք է ասել, որ հողմաղացների ժամանակն էլ անցել է և երբեք այլևս ետ չի դառնա:

Տես նաև Մայրիկը