Թոմաս Հոբս | Լևիաթան | հատված

Զգայության մասին

1. Ինչ վերաբերում է մարդու մտքերին, ապա ես նախ կքննեմ դրանք առանձին-առանձին, իսկ այնուհետև համադրության կամ փոխադարձ կապերի մեջ:

Առանձին, դրանցից յուրաքանչյուրը մեզնից դուրս գտնվող և սովորաբար առարկա կոչվող մարմնի առանձին որակի կամ ակցիդենտի պատկերացում կամ երևույթ է: Յուրաքանչյուր առարկա ներգործում է աչքերի, ականջների և մարդու մարմնի մյուս մասերի վրա, և այդ գործունեության զանազանությունից կախված՝ ստեղծվում է երևույթների բազմազանություն:

2. Սրանք բոլորը ծագում են նրանից, ինչը մենք անվանում ենք զգայություն, քանզի մարդու մտքում չկա որևէ գաղափար, որը սկզբում ամբողջապես կամ մասամբ բխած չլինի զգայության օրգաններից: Մնացածը սկիզբ են առնում այդ ակունքից:

3. Զգայության բնական պատճառն իմանալն առանձնապես անհրաժեշտ չէ այստեղ քննարկվող հարցերի համար. ես այդ մասին ավելի հանգամանորեն ու մանրամասն գրել եմ ուրիշ տեղում: Այնուամենայնիվ, ներկա մեթոդի յուրաքանչյուր կետը համալրելու նպատակով ես նույնը հակիրճ կներկայացնեմ նաև այստեղ:

4. Զգայության պատճառը արտաքին մարմինը կամ առարկան է, որն ազդում է որևէ զգայությանը համապատասխանող օրգանի վրա կա′մ անմիջականորեն, ինչպես համի և շոշափելիքի պարագայում է, կա′մ միջնորդավորված, ինչպես օրինակ տեսնելու, լսելու և հոտառության դեպքում է. այդ ճնշումը նյարդերի միջամտությամբ և մյուս զսպանակների ու մարմնի մասերի միջոցով շարունակվում է ուղեղի և սրտի ներսում` առաջ բերելով այնտեղ կա′մ դիմադրություն, կա′մ հակազդեցություն, կա′մ էլ սրտի աշխատանք` տեղ հասնելու համար: Քանի որ այդ ճիգն ուղղված է դեպի դուրս, թվում է, թե այդ պատճառն արտաքին է: Եվ այս թվացողությունը կամ մտապատկերը մարդն անվանում է զգայություն, որն աչքի դեպքում բաղկացած է լույսի կամ ձևավորված գույնի, ականջի համար` հնչյունի, ռունգների համար` բուրմունքի, լեզվի և քիմքի համար` համի զգայություններից և մարմնի մնացյալ մասերի համար` ջերմության, սառնության, կարծրության և փափկության զգայություններից և այլ որակներից, որոնք մենք զանազանում ենք զգայարաններով: Բոլոր այս զգայելի կոչվող որակները առարկայի մեջ են, որը հանդիսանում է դրանց պատճառը, և դրանք արդյունք են այն շարժումների, որոնց միջոցով առարկան զանազան կերպով ազդում է մեր օրգանների վրա: Մեր՝ ներգործության ենթարկվածներիս մեջ նույնպես այդ հատկանիշները ոչ այլ ինչ են, քան զանազան շարժումներ (քանի որ շարժումն ընդամենը շարժում է ծնում): Սակայն դրանց տեսքը, ինչպես երազում, այնպես էլ արթմնի վիճակում մեզ է հասնում որպես մտապատկեր: Եվ ինչպես աչքի վրա գործադրված ճնշումը, տրորումը կամ հարվածը մեր մեջ լույսի պատկեր է ստեղծում, իսկ ականջի ճնշումը` աղմուկ, այդպես էլ մեր տեսած կամ լսած մարմինները իրենց ուժեղ, թեև ոչ նկատելի գործողությամբ մեր մեջ առաջ են բերում մտապատկերներ: Չէ՞ որ եթե մարմինների կամ առարկաների պատճառով առաջացած այդ գույներն ու հնչյունները լինեին հենց այդ մարմիններում և առարկաներում, դրանք իրարից չէին անջատվի, մինչդեռ մենք հակառակն ենք տեսնում հայելու արտացոլանքի կամ արձագանքի մեջ, և մենք գիտենք, որ տվյալ իրը մի տեղում է, իսկ մտապատկերը` ուրիշ: Եվ չնայած թվում է, թե որոշակի հեռավորության վրա իրական առարկան նույնանում է մեր մեջ առաջ եկած մտապատկերի հետ, սակայն իրականում առարկան և պատկերը մնում են առանձին երևույթներ: Այսպիսով, զգայությունը բոլոր դեպքերում իրենից ներկայացնում է իսկական մտապատկեր, որն առաջանում է (ինչպես նշեցի) ճնշման պատճառով, որի պատճառը մեր աչքերի, ականջների և դրա համար նախատեսված այլ օրգանների վրա արտաքին իրերի ներգործող շարժումն է:

5. Սակայն քրիստոնեական աշխարհի բոլոր համալսարանների փիլիսոփայական դպրոցները, հիմնվելով Արիստոտելի որոշ տեքստերի վրա, ներկայացնում են ուրիշ ուսմունք, և տեսողության պատճառի առնչությամբ ասում են, որ տեսանելի իրը սփռում է հատուկ տեսողական մասնիկներ, երևութականացում, պատկեր կամ տեսանելի դարձնող տարրեր, որոնք թափանցելով աչքի մեջ, առաջ են բերում տեսողություն: Լսողության պատճառի վերաբերյալ ասում են, որ լսելի իրը սփռում է լսողական մասնիկներ կամ լսելիություն, որը, մտնելով ականջի մեջ, ստեղծում է լսողություն: Նույնը ասվում է նաև ըմբռնման մասին, այն է՝ ընկալելի առարկան սփռում է ըմբռնողական մասնիկներ, որոնք ըմբռնելի դարձնելով նյութը ստիպում են մեզ հասկանալ այն…